,,Խորհրդային անցյալի վերաիմաստավորում,, ծրագրի շրջանակներում, ,,Եվրասիա հիմնադրամի,Վանաձորի ,,Ինֆոտուն,, եվ հ/կ կենտրոն կազմակերպությունների աջակցությամբ նոյեմբերի 11-ին Լոռու մարզի ժամանցի կենտրոնում կազմակերպվել էր փառատոն, որ իր մեջ ներառում էր լուսանկարչական ցուցահանդես/սովետական տարիների ուշագրավ լուսանկարներ/ եվ նոր ֆիլմեր՝սովետական անցյալի եվ ներկա հասարակարգի հետ որոշակի համեմատության ֆոինին,ականատեսների վկայությամբ։
Ֆիլմերում տեղ էին գտել հեռուստատեսային արխիվային նյութեր՝սովետական վավերագրական ֆիլմերից։Մասնակիցների մուտքը հրավիրատոմսերով էր,իսկ հրավիրատոմս ստանալը՝համացանցում նախապես կազմակերպված տեղեկատվական արշավի ճանապարհով․հայտի լրացրու՝եկ հրավիրատոմսն ստացիր։Դահլիճի մուտքի մոտ հրավիրատոմս ներկայացնողները հատուկ գրանցամատյանում հավաստում էին իրենց ինքնությունը,տարիքը եվ սեռը՝ստորագրությամբ։Իմ դիտարկմամբ, լեփ-լեցուն դահլիճի մասնակիցների մոտ 10 տոկոսն էին սովետական սերնդի,ավագ սերնդի քաղաքացիներ,մյուսները երիտասարդներ էին,այդ թվում՝երիտասարդ զույգեր։Սրահում ցուցադրված էին նոր հրատարակված գրքեր,բրոշյուրներ՝փառատոնի խորագրին համահունչ։Դրանք տրվում էին անվճար՝ըստ մասնակիցների ցանկության եվ ընտրության․մենք ընտրեցինք ,,Ցուրտ հայրենիք,, 1949թ․ վկայություններ աքսորից,, գիրքը՝2010-2022թվերին խմբագրված եվ հրատարակվա։Նույն սրահում ցուցադրված էին սովետական տարիների լուսանկարները՝պատերին փակցված,որոնք հավաքագրվել էին համացանցային հայտարարությամբ։Լուսանկարները մակագրված էին եվ ներկայացված անուն-ազգանուններով․իհարկե, դրանց մի մասի հեղինակներն այսօր անհայտ են/չէ՞ որ 1960-70-ականներից անցել է 50-60 տարի,եվ լուսանկարիչները կարող են նաեւ չլինել՝եթե նկարը քաղաքային ֆոտոներում չի արվել, ուստի ,,հեղինակային իրավունքը,, մեխանիկորեն ընկնում է դրանց ներկայացրածների վրա։Այս առումով տեղին է հիշատակել ,,Ցուրտ հայրենիք,, գրքի շապիկին գրվածը․,,Հիշողությունը եթե չի արձանագրվում, մարդու երկրային կյանքից հետո չի շարունակում ինքնուրույն գոյությունը,,։
Թերեվս,հումորի ժանրից կարելի էր համարել կիրովականցի գեղանկարիչ,հին կոմունիստ Կառլեն Քոչինյանին պատկերող լուսանկարը, որ մակագրված էր՝,,Սովետական հայացք,,։Սրահում ներկայացված էին մի քանի տասնյակից ավելի լուսանկարներ՝սովետական տարիների, ու հատկանշական է, որ դրանք իրենց բջջայիններով նկարահանողներ շատ կային։Լուսանկարչական գործերի դիտումն ավարտելուց հետո մասնակիցները տեղափոխվեցին դահլիճ, որտեղ արդեն իսկ ավելի վաղ էր սկսել կատարումները՝Գուգարաց թեմի մանկապատանեկան փողային նվագախումբը՝,,Վարդանանց հետնորդներ,,անունը կրող։Խրոխտ քայլերգի հնչյունների ներքո ,,մեկ առանձին վերցրած,, դահլիճում վերականգնվել էր սովետական Կիրովականը։Հնչեց նաեւ ,,Կանաչ քաղաք Կիրովական,, հայտնի բառերով եվ կիրովականցուն հոգեհարազատ դարձած երգի երաժշտությունը․եթե այն հնչեր պարահրապարակում, համոզված ենք,դրա ռիթմիկ հնչյունների ներքո նաեւ տանգո պարողներ կլինեին՝վերադարձնելով հին ժամանակների Կիրովականի ,,ռոտոնդոյի,, պարահրապարակը/որի մասին պատմնում է նաեւ Կիրովականի մասին սովետական տարիներին գրված բրոշյուրը/։
Սովետական Կիրովականի մասին հիշողություններով 4 ֆիլմերից մեկում եվս հնչեց ,,կանաչ քաղաք, Կիրովական,, երգը։Այդ ֆիլմում իրենց վկայություններով հանդես էին գալիս ավագ սերնդի մտավորականներ, քանդակագործ -նկարիչներ,պատմաբան-մանկավարժ/զարմանալիորեն՝որեվէ լին չկար կադրում խոսող/։Հիշատակվեց, որ Կիրովականում խոշոր արդյունաբերությունն այնքան զարգացած է եղել սովետական տարիներին/60-80-ականներ/, որ որոշ գործարաններ անգամ գլխամասային են եղել՝սովետական միության մասշտաբով,եվ ինքնուրույն պայմանագրեր են կնքել։Ներկայացվեցին կադրեր՝բազմահազարանոց կոլեկտիվների արտադրական գործընթացից/քիմգործարան, քիմմանրաթել, ,,Ավտոգենմաշ,,/։,,Ավտոգենմաշի,, մասին պատմող կադրերում հայտնաբերեցինք նախկին աշխատակից, այժմ թոշակառու,կոմունիստ Գրետա Հովհաննիսյանին, նույն գործարանի արտադրամաի պետ, այժմ թոշակառու, ,,Ծովազարդ,, գրքի հեղինակ,կոմունիստ Ահարոն Իսոյանին։ֆիլմերից մեկն էլ ներկայացնում էր հայտնի կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանի այցը՝քիմմանրաթելի գործարան/Այն, որ աշխարհահռչակ շախմատիստ Տիգրան Պետրոսյանն այցելել էր քիմմանրաթելի գործարան,որտեղ շախմատի լավագույն ավանդույթներ էին ձեվավորվել, դա գիտեինք, բայց որ Արամ Խաչատրյան-կոմպոզիտորն էլ էր այցելել՝չգիտեինք/։Ֆիլմերի հերոսները խոսում էին սովետական տարիների եվ առավելություններից, եվ թերություններից։Մարդն ապահովված էր աշխատանքով, գոյության խնդիր չուներ, եվ դա առավելություն էր,իսկ ցավալի էջերի մասին ,,խոսում,, էին ֆիլմում հպանցիկ ներկայացված կադրերը․օրինակ՝գնդակահարվող Չարենց․դա, թերեվս, միայն ավագ սերունդը կհասկանար։Ընդհանուր թեմատիկան լավատեսական էր,չկար որեվէ ,,թունավոր,, ելույթ, բուռն ըմբոստություն։Իսկ գեղանկարիչ,հին ՀՀՇ-ական Արամ Նազարյանը ֆիլմում նախընտրել էր կենտրոնանալ անկախության տարիների բացերի վրա, նրան մտահոգում էր, որ այսօր զգացվում է իսկական քաղաքացու պակաս, մարդիկ անտարբեր են շրջապատի հանդեպ։Հիշատակեց, որ Կիրովականի երբեմնի կինոթատրոնը դարձավ հացի փուռ․ու դա միայն ավագ սերունդը կհասկանար, որ ասվածը վերաբերվում է անկախության շրջանին, ինչպես նաեւ հիշատակեց, որ ,,2 անգամ ժապավեն կտրեցին, բայց գործարանը չաշխատեց,,․ու էլի ավագ սերունդը կհասկանար, որ դա վերաբերվում է անկախության՝,,Հայաստանի նորագույն շրջանին,,՝1998-ից հետո, երբ երբ երկրաշարժից հետո քանդված, թալանված քիմգործարանը վաճառվեց ,,Պրոմեթեվս,, ընկերությանը/ինքս անձամբ ներկա եմ եղել այդ սեփականաշնոհման առթիվ 1998-ին Լոռու մարզպետարանում կայացած խորհրդակցությանը/։Որպես սովետական տարիների թերություն, ֆիլմում խոսողներից մեկը նշեց, որ արտասահմանյան ուղեվորության մեկնելը բարդ խնդիր էր, արգելված էր գնալ-գալ արտասահման։Կարեվորվեց այն, որ սովետական տարիներին կինո-թատրոն գնալը մեծ իրադարձություն է եղե։Քանի որ ֆիլմերից մեկում ելույթ էր ունենում վերջերս մահկանացուն կնքած Վահե Շահվերդյանը՝արվեստի գործիչ,Կիրովականի Հովհաննես Աբելյանի անվան թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր, ուստի դահլիճում ներկա գտնվողները մեկ րոպե լռությամբ հոտընկայս հարգեցին նրա հիշատակը։Իսկ ես հիշեցի, որ այդ դահլիճում/որ մինչեւ անկախության կեսերը դեռ կոչվում էր Երկաթուղայինների ակումբ/, հանդես էին գալիս կիրովականյան ռոք խմբեր․իսկ ռոքը սովետական միությունում գրեթեր անլեգալ էր, ընդհատակյա։Հիշեցի այդ նույն դահլիճում 70-ականներին ելույթ ունեցող ,,Կանակա,, ռոք-խմբին ,ռոք երգիչ Ջիմմի Կաֆյանին, որի համերգները 1976-77-ին մշտապես կայանում էին լեփ-լեցուն դահլիճում,որտեղ միլիցիոներների պարտադիր ներկայություն էր լինում, որպեսզի Ջիմիկի երգից ,,գժվածներն,,ավելի չգժվեին։
Ֆիլմերից մեկում էլ հիշատակվեց սովետական տարիների հայրենադարձությունը/ներգաղթ՝սփյուռքից/․հեռուստադարանից վերցված կադրերից մեկում հայրենադարձները շնորհակալություն էին հայտնում ՍՄԿԿ Կենտկոմի գլխավոր քարտուղար Նիկիտա Խրուշչովին․ով, ի դեպ, սովետական միությունում ստալինիզմի ժամանակաշրջանի վերջը տվեց՝,,մեծ բեկում,, քաղաքականությամբ եվ նոր շունչ բերեց երկրին՝1960-ականներին։Նշվեց, որ Կիրովականում դպրոցներում օտար լեզու դասավանդում էին սփյուռքհայերը, իսկ նրանցից ոմանց էլ, ովքեր հմուտ վարպետ-կարողներ էին, թույլատրվել էր մասնավոր խանութ-արտելներ բացել․իմ հիշողությամբ՝նրանց ոմանք էլ տներում էին կար անում։Մեկն էլ հիշատակեց, որ ջինս առնելն էլ մեծ իրադարձություն էր, դեֆիցիտ․այնպես, ինչպես արտասահմանյան մթերքն ու որոշ ապրանքներ էին դեֆիցիտ, հերթերով։Ֆիլմերից մեկից էլ պարզ դարձավ, որ Կիրովականի հանրախանութը, որ անկախության տարիներին օգտագործվում էր ոչ լիարժեք, այժմ նոր տերեր ունի, այն ծառայելու է որպես տեղեկատվական-տեխնոլոգիական ժամանակակից կենտրոն․իմ դիտարկմամբ՝,,ունիվերմագ,, երբմնի անվանումն էլ մոդեռնացվել էր՝վերափոխվելով եվրոպական ,,ունիվեր,,ի։Յուրաքանչյուր ֆիլմի ավարտից հետո ֆիլմի ստեղծողը հրավիրվում էր բեմ՝ստանալով շնորհակալագիր։Վերջում շնորհակալագրեր հանձնվեցին նաեւ լուսանկարչական ցուցահանդեսի նկարներ ներկայացրածներին, որոնց թվում՝նաեւ մեզ․ներկայացրել էինք 4 սովետական լուսանկարներ՝որոնցից մեկը մեր մանկությունից․1967թ․Կիրովականի ,,Կոնգո,, թաղամասի մանկապարտեզի երեխաները մանկական բեմադրությամբ ներկայացնում են բժիշկ-հիվանդ հարաբերությունները՝նաեւ տիկնիկների միջոցով։
Շնորհակալություն միջոցառման կազմակերպիչներին՝մոտ 2 ժամ սովետական տարիներով անցած մարդկանց մոտ նոստալջիկ հիշողություններ արթնացնելու,նրանց դրական լիցքերով ապահովելու համար։Տեղին կլինի, եթե նման միջոցառումներն ավանդույթի մեծ ուժ ստանան,եվ ընդօրինակվեն նաեւ այլ կազմակերպությունների կողմից,իսկ մուտքն առավել հասանելի լինի նաեւ ավագ սերնդի մարդկանց, ովքեր միգուցե ինտերնետից օգտվելու հնարավորություն չունեն,եվ չեն կարող տեղեկացվել․առավել եվս՝գրանցվել հրավիրատոմս ստանալու համար։Սովետական պետությունը 70 տարի է գոյություն ունեցել, բայց անկախության շրջանն էլ արդեն ,,պատկառելի,, տարիքի է․32․ուստի կարելի է մտածել նաեւ անկախության շրջանին վերաբերվող պատմությանը նվիրված միջոցառումների կազմակերպման մասին,կիրովականյան անկախությանը, թեպետ՝այդ շրջանի մասին պարծենալու բան շատ քիչ կգտնվի։Ամենակարեվորը՝պետք է կյանքի կոչել ,,Վանաձորի պատմության թանգարան,,ստեղծելու գաղափարը, որ հայտարարության տեսքով մնաց ,,Վանաձորյան խճանկար,, վերջերս փակված թերթի նախավերջին համարներից մեկում։
ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ,Վանաձոր, ազատ լրագրող, բլոգեր հիշողություններ
