Ով է եղել Կիրովը՝հայերի համար

Ցավալի է, որ  հայտնի հեղափոխական Կիրովի արձանը նրա անունը կրող Կիրովական քաղաքի հրապարակից ՀՀ անկախության սկզբին հանող եւ անհայտ ուղղությամբ տանողները չգիտեին, թե ով է եղել Կիրովը՝հայերի համար։Ստորեւ ներկայացվում է հայ մեծանուն արձակագիր, հրապարակախոս  եւ մեծ հայ Սերո Խանզադյանի ,,Քարինտակ գյուղի քարացած ցավը,, ուղեգրությունից մի հատված՝Կիրովի մասին, ում անվամբ Կիրով գյուղ էր այցելել Խանզադյանը՝Ղարաբաղ գնալու ճանապարհին։Հոդվածը, գրված 1986թվին, լույս է տեսել 1989թ․ ,,Նորք,, գրական հանդեսի թիվ 11 համարում։

-----------------------------------------------------------------------------

,,Սերգեյ Կիրովը սուրբ է յուրաքանչյուր հայի համար։Հայ ժողովրդի բնաջնջման օրերին Կիրովը բողոքի ձայն բարձրացրեց աշխարհով մեկ։Մինչ այդ Լենինը Ցիմմերվալդի եւ Կենտալի կոնֆերանսներում դատապարտեց պետությունների ոճրագործությունները լեհերի, հայերի ու հրեաների հանդեպ։Նա մատնանշել է․,,Հատկապես Սերբիայի եւ Հայաստանի ողբերգական վիճակը, որոնք, ինչպես եւ այլ փոքր ազգություններն ու ճնշված ազգերը, շախմատային խաղաքարեր էին մեծ տերությունների խմպերիալիստական խաղերում, որտեղ աշխատավոր զանգվածները պատերազմի ժամանակ սովորական զենք են, իսկ պատերազմից հետո՝զոհաբերվելու են կապիտալիստական շահամոլության զոհասեղանին,,։Հնարավոր է, որ այլ առիթով մեջ եմ բերել նույն Սերգեյ Կիրովի մի գրածը, բայց այստեղ ես ավելորդ չեմ համարում հիշել․,,Թուրքերը փայփայում են Թուրքիայում ողջ հայ բնակչության բնաջնջման հրեշավոր երազանքները։Եվ սարսափելի է, որ առաջին հայացքից այդ անհավանական մադրությունը փաստական հիմք ունի․․․Օր-օրի Թուրքահայաստանից գաիս են միեւնույն մղձավանջային լուրերը։Թե թուրքերն ինչ են բերել հայերի գլխին ,այդ մասին անզոր են պատմելու հայ կանանց ու երեխաների դառնաշաղախ արցունքները, իսկ խաղաղ բնակչության՝բարբարոսաբար թափված արյան գետերը միայն խիստ հեռավոր պատկերացում են տալիս հայ ժողովրդի Գողգոթայի մասին։Թերեւս միայն հետագայում, երբ կանգնեցվի մարդկային արյան գետը, նոր Դանթեն կնկարագրի միլիոնավոր մարդկանց սարսափելի տառապանքները։Եվ այդ պատկերը կմտնի մեծ պատերազմի պատմության մեջ, եւ ոչ բոլորն ուժ կգտնեն ուշադիր կանգ առնելու նրա վրա, որովհետեւ այդ ամենն, իրոք, կլինի համատարած մղձավանջ։Եվ այդ մասին միշտ պետք է հիշենք մենք՝այստեղ թիկունքում նստածներս։Չէ՞ որ մենք առաջինը պետք է օգնության ձեռք մեկնենք այն կենդանի մնացածներին,հայ գաղթականնեին, ովքեր թողել են իրենց հրդեհված հայրենի օջախը։Նրանք շատ են, եւ դրանով ավելի ողբալի է նրանց վիճակը։Անարգված, անպատվված,աղքատության դուռը հասցված՝նրանք թափառում են  մեր երկրով մեկ՝ապաստան փնտրելով։Եվ, իհարկե,միշտ չէ, որ գտնում են, քանզի նրանք շատ են։Շատ ենք եւ մենք, սակայն գաղթականները հաճախ չունեն ամենաանհրաժեշտը՝ապաստան եւ հաց։Այնտեղ՝հայրենիքում,  նրանք կորցրել են ամեն ինչ, կարողացել են պահպանել միայն իրենց կյանքը, եւ այստեղ՝մեզ մոտ, նրանք պետք է գտնեն կորցրածները։Չէ՞ որ նրանք եկել են այն վայրերից, որտեղ նրանց ցանկանում են կոտորել, եւ մենք պետք է նրանց դիմավորենք ու ջերմացնենք,,։

,,Կիրովը սա գրել է 1916թվին,,-գրում է Խանզադյանը եւ շարունակում․,,1921թվականի սկզբին Կիրովն ընտրվում է Ադրբեջանի Կոմկուսի Կենտկոմի առաջին քարտուղար ու գալիս Բաքու։Նա չի մոռանում իր ազնիվ նպատակը՝օգնել հայ գաղթականությանը, Հայաստանին, որպեսզի, ինչպես ինքն է գրել, ,,հայերը գտնեն կորցրածները,,։Կիրովը սատարում է Ղարաբաղն ու Երեւանի նահանգի Նախիջեւանի գավառը Հայաստանին վերադարձնելու գործին, սակայն․․․Մոսկվայում ու Բաքվում բուն դրած պանթուրքիզմի պարագլուխ մի քանի ստահակներ այնպիսի ոռնոց են բարձրացնում այդ ազնիվ ու արդար որոշման դեմ, որ․․․Հայի Ղարաբաղը չվերարդարձվեց հային,,։

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

,,Նորք,, հանդեսի 1989թվի 11 -րդ համարում տեղադրված ,,Քարինտակ գյուղի քարացած ցավը,, հոդվածից մեջբերումները՝

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԻ

Հ․Գ․Ի դեպ, Սերգեյ Միրոնովիչ Կիրովի մասին Վիքիպեդիան հավաստում է, որ նա սպանվել է 1934թ․Սմոլնիում՝,,ենթադրաբար Ստալինի գաղտնի հրամանով,,

,,Մարտի 1-ի առավոտյան ոստիկանության գործողություններն ազատության հրապարակում ապօրինի էին,,

Ստորեւ ներկայացվում են ԱՄՆ դեսպանատան գաղտնի փաստաթղթերից որոշ հատվածներ՝կապված 2008թվի մարտի մեկի դեպքերի հետ։Դրանք տեղ են գտել 2011թվի ՀԱԿ պաշտոնաթերթի 2011թվի սեպտեմբերի 2-ի համարում

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

,,Ոստիկանության հատուկ ջոկատայինները ընդդիմության նստացույցի մասնակիցներին Ազատության հրապարակից դուրս մղեցին /2008/ մարտի մեկին, առավոտյան մոտավորապես ժամը 6․45-ին։Նախկին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը տարվել է իր տուն եւ ըստ երեւույթին ՝ենթարկվել տնային կալանքի։Ոստիկանությունը շրջապատել է Ազատության հրապարակը եւ բռնի ուժով ցրել լրատվամիջոցներին, ենթադրյալ ցուցարարներին եւ անցորդներին,,։

,,Զինված ուժերի օգտագործումը քաղաքական գործընթացներում ծրագրված է եղել վաղօրոք,,/ՀԱԿ եզրակացությունից։Այդ մասին է վկայում անհերքելի մի փաստաթուղթ՝դեռ փետրվարի 23-ին պաշտպանության նախարարի հույժ գաղտնի 0038 հրամանը՝ցույցերը ճնշելու նպատակով ապօրիինի զինվորական կառավարման ապօրինի մարմին։Այդ փաստաթուղթը հրապարակվել է։Սրան ավելանում է այն փաստը, որ Ռ․Քոչարյանը ԱՄՆ փոխդեսպանին այլ առիթով բացեիբաց ասել է, որ ինքը նորմալ է համարում բանակի օգտագործումը։Նա երկրապահներին սպառնացել է Լ․Տեր-Պետրոսյանին պաշտպանելու դեպքում նրանց դեմ հանել ողջ բանակը․,,Վտանգավոր մի պահ կար կապված ,,Երկրապահի,, հետ, սակայն ես այդ հարցը կարողացա լուծել մեկ օրում։,,Երկրապահների,, ղեկավարներն այժմ հասկանում են, որ եթե ուժ կիրառեն ի պաշտպանություն Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի, ապա ստիպված կլինեն գործ ունենալ ոչ միայն ոստիկանության, այլեւ՝ հայկական բանակի ողջ կարողության հետ,,։

,,Եղել է ոչ թե բախում, այլ հարձակում խաղաղ հանրահավաքի վրա, այն սկսել են իշխանությունները մինչեւ արտակարգ դրություն հայտարարելը, երբ դեռ չէին ավարտվել իրավիճակի կարգավորման բանակցությունները։Իշխանական ուժերը իրենց հարձակումը ցուցարարների վրա սկսել են մոտավորապես 21․10-ին, երբ քաղաքացիական հարցերով պաշտոնյան հեռախոսով զրուցում էր ընդդիմադիր բանակցողի հետ՝փորձելով վերջին պահին երկու կողմերի միջեւ խելացի կարգավորման միջնորդությաբ հանդես գալ,,։

,,Ցուցմունքներ կան առ այն, որ զինվորներից կամ ոստիկաններից ոմանք, ի վերջո, իրենց զենքը նպատակաուղղված շրջել են դեպի  ցուցարարները, սակայն դրանց թիվը խիստ սահմանափակ է եղել,,։,,Մարտի մեկի երեկոյի ընթացքում մայրաքաղաք բերվեցին զինվորական ստորաբաժանումներ , եւ այն շրջապատվեց զորքով եւ զինված անձնակազմի փոխադրամիջոցներով։Մարտի 2-ին բանակի գլխավոր շտաբի պետ Սեյրան Օհանյանը հեռուստատեսությամբ ելույթի ժամանակ քաղաքացիներին զգուշացրեց խուսափել հասարակական նույնիսկ սակավաթիվ հավաքներից։Նա հայտարարեց, որ զինվորները խստորեն կհակազդեն նոր հակաիշխանական ցույցերի ցանկացած փորձի։Մարտի 2-ին բանակային ստորաբաժանումները շարունակում էին հսկել  պետական նշանակության շենքերը, կարեւոր հրապարակներն ու այգիները, փողոցներն ու կամուրջները,,։

,,Քաղաքական հարցերով պատասխանատուները բախումներից հետո,մարտի 2-ին, մոտավորապես ժամը 11-ին ուսումնասիրել են քաղաքի կենտրոնական շրջանները, որտեղ տեղակայված են եղել հարյուրավոր զինվորներ, բանակային զինված անձնակազմի փոխադրամիջոցներ, բուժսպասարկման մեքենաներ, փշալարեր՝մոտավորապես 5 քառակուսի մետր տարածք,,։

Մեջբերումները ՀԱԿ 2011թվի սեպտեմբերի 2-ի թռուցիկ-թերթից՝ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԻ

Մարիետա Շահինյանը՝Ձորագէսի մասին, Հենրիկ Լիլոյանը՝Շահինյանի

Գրող-հրապարակախոս, Մոսկվայում ծնված-մեծացած Մարիետա Շահինյանը հայտնի է Հայաստանի նոր կառուցվող հիդրոկայանների մասին իր հոդվածաշարերով։Նրա ծննդյան 100-ամյակին նվիրված հոդվածում, որ լույս է տեսել 1988թվի ,,Սովետական գրականություն,, ամսագրի նույն թվի թիվ 4 համարում/,,Սովետական նոր գրականության հիմնադիրը,, հոդվածում/ Հենրիկ Լիլոյանը գրել է․,,Հիդրոցենտրալը,, ոչ միայն արտադրական, այլեւ, ինչպես դա բնորոշ է Մ․Շահինյանի ողջ ստեղծագործությանը, փիլիսոփայական վեպ է։Գրողն այն գրեց Ձորագէսի էլեկտրակայանի շինարարությանն անմիջականորեն մասնակցելուն զուգընթաց։Նա կառույց է գալիս ,,Իզվեստիա,, թերթի թղթակցի վկայականով,տեղախույզների հենց առաջին խմբի հետ։Տեղավորվելով բանվորների համար կառուցված առաջին բարաքում, նա ամբողջ օրն անց է կացնում շինարարների բրիգադներում, մասնակցում է  զանազան հանձնաժողովների աշխատանքին,, կռվում,, նախագծողների հետ, իսկ գիշերները գրում ու գրում է,,։

Հոդվածի մեկ այլ պարբերության մեջ հոդվածագիրը նշում է․,,Ճանապարհորդություն Սովետական Հայաստան,,ակնարկների գիրքն ավարտվում է Ձորագէսի պահակ Շաքարի մասին հուզիչ պատմությամբ․,,Ուզում էի գիրքն ավարտել ինձ համար թանկ մի պատկերով․․․,,-գրում է գրողն ու վերհիշում, թե ինչպես է 1927թվականին շինարարների հետ եկել Լոռի, Քոլագերան։,,Տեղացի գյուղացիները բռնեցին փայտաշեն ավանի ճամփան՝ոմանք իրենց աղքատիկ բերքը վաճառելու, մյուսները՝տեսնելու, թե իրենց համար կառույցում որեւէ  գործ կճարվի՞։Այդ գյուղացիներից մեկն էլ Շաքարն էր։Կառույցում բոլորը նրան ,,պապի,, էին ասում։Նա քայլում էր կռացած, խոսում էր շշուկով, հիվանդ լնդերի վրա դժվարությամբ  իրար բերելով անարյուն շուրթերը։Թավ հոնքերի տակից նայում էին գյուղացու բարի աչքերը․․․,,։Շաքարը բանվորներին օգնում էր մանր-մունր գործերում, նրանց աշխատանքային կենցաղը կարգավորելուն։Այդպես օրը օրի վրա․․․,,։Գրողը պատկերավոր պատմում է լոռեցի Շաքարի կյանքի աստիճանական կերպարանափոխությունը։Ի դեմս նրա, Շահինյանը սոցիալիստական բեկում է նկատում ծեծկված, հետամնաց գյուղացու հոգեբանության մեջ։Շաքարը կամաց-կամաց սկսում է շփվել բանվոր երիտասարդության կյանքին, հաճախել ժողովներին եւ նույնիսկ տեղական հարցերի վերաբերյալ իր կարծիքն արտահայտել։Շաքարը աճում է բանվորների աչքի առաջ,,։

,,Մի անգամ,-գրում է Շահինյանը,-սովորությանս համաձայն ասելով՝պապի, դույլի մեջ մի կաթիլ  ջուր չի մնացել,ես աչքերս բարձրացրի ու ․․․զարմանքից քարացա․Շաքարի մորուքը չկար․նա սափրվել էր․հենց այն վարսավիրների մոտ, որոնք իրենց արհեստանոցը բացել էին ավանում,փայտե ծածկի տակ։Նա, որ տարիներ ի վեր սնվել էր հացով ու մածնով, այժմ սկսել էր ճաշարան հաճախել․․․-Քանի՞ տարեկան ես, Շաքար,-հարցրի՝աչքերիս չհավատալով։Եվ պարզվեց, որ մեր ,,պապին,, մեր ,,ծերուկը, որին մենք թոռների ու թոռնուհիների տոնով, պատահում էր, գանգատվում էինք մեր հոգս ու ցավից, ընդամենը 32 տարեկան է,,։Մարիետա Շահինյանն այդ փաստը, դրա հետ մեկտեղ նաեւ ողջ գիրքն ընդհանրացնում է այսպես․,,Սովետական իշխանությունը կառույցում լոռեցի այդ կեղեքված, աղքատ մարդուն վերադարձրել էր իր իսկական տարիքը։Նա իր կորսված տարիքի մեջ մտավ նոր, սովետական կենցաղի հետ՝ակումբի ժողովներում, որտեղ հանկարծ նրա ձայնն էլ նշանակություն ստացավ, պրոֆմիության անդամատոմսով, թերթի՝ իրենից տասնյակ կիլոմետրերով հեռու կատարվող նորությունների նկատմամբ մինչ այդ չունեցած ետաքրքրությամբ, բանվորական նոր գիտակցությամբ   որն ստիպում է ամեն ինչի վերաբերվել տիրոջ պես,,։

---------------------------------------------------------------------------------------------------

․․․․Հ․Գ․Ձորագէսում Շաքար անունով 2 մարդ է եղել։Ամենայն հավանականությամբ, Շահինյանի հերոսը, դատելով ժամանակագրական համադրումներից, Ձորագէսի ՀԷԿ-ի 60-80-ականների տնօրենի երկարամյա վարորդ Վազգեն Սարգսյանի/եղբայրները՝Վոլոդյա եւ Վարուժան/ հայրն է/եւ իմ մանկության ընկերուհի, լուսահոգի Գայանե Սարգսյանի  պապը/,ով մեկնել էր ռազմաճակատ՝1940-ականներին եւ չէր վերադարձել․․․ 

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

Կիրովական-Բանյո կապերը՝դեռ սովետական տարիներից

Պատմական աղբյուրները վկայում են, որ Վանաձորի իրավանախորդ Կիրովականը դեռ 1968թվից է ֆրանսիայի հետ բարեկամական կապերի մեջ:Ահավասիկ, 1984թվին հրատարակված ,,Կիրովական,, գրքի մեջ հեղինակ, մեր համաքաղաքացի Նարեկ Մեսրոպյանը գրել է.,,1968թվից Կիրովականը բարեկամական կապեր հաստատեց նաեւ Ֆրանսիայի Բանյո քաղաքի հետ:Բանյոն Փարիզի արվարձաններից է, հինավուրց մի քաղաք, որի հետ կապված են Ֆրանսիայի պատմության շատ նշանավոր էջեր:Բանյոն մի քանի տասնյակ հազար բնակիչ ունի, զարգացած արդյունաբերություն եւ լայն ճյուղավորված քաղաքային տնտեսություն:Ամեն տարի սեպտեմբերին քաղաքում տեղի է ունենում աշնանային այգեկութի տոնը, որը նաեւ երգի, երաժշտության, ծիծաղի եւ հումորի տոն է:Բանյոյում մեծ ազդեցություն ունեն կոմունիստները:Այստեղ գործում է Ֆրանսիայի կոմունիստական կուսակցության քաղաքային կոմիտեն,լույս է ընծայվում թերթ:Բանյոյի քաղաքապետարանի շատ անդամներ կոմունիստներ են եւ մեծ հեղինակություն են վայելում քաղաքի աշխատավորության շրջանում:1968թվականից ի վեր երկու քաղաքների միջեւ բարեկամական կապերը մշտապես ընդլայնվում եւ ամրապնդվում են:Կիրովականը եւ Բանյոն ամեն տարի պատվիրակություններ են փոխանակում:Զբոսաշրջիկների խմբերի հետ Սովետական Միություն ժամանած Բանյոյի քաղաքացիներն անպատճառ այցի են գալիս Կիրովական:ԻՆչպես Բանյոյի, այնպես էլ Կիրովականի տեղական իշխանությունները մշտապես տեղյակ են պահում երկու քաղաքների կյանքում տեղի ունեցող փոփոխություններին:1971թվականին Կիրովականի ,,Հայկական Արտեկ,, ճամբարում իրենց հանգիստն անցկացրեցին Բանյոյից ժամանած երեխաները, իսկ հաջորդ ամռանը Կիրովականի պատանիներն ու աղջիկները մեկնեցին Ֆրանսիա:Նախատեսվում են նոր միջոցառումներ երկու քաղաքների բարեկամական կապերն ավելի ամրապնդելու ուղղությամբ:Կիրովականը եւ Բանյոն եղբայրական քաղաքների համաշխարհային ֆեդերացիայի ակտիվ անդամներ են,,:

....Հավելենք, որ Վանաձորում կա Բանյո փողոց/Նալբանդյան փողոցի մի մասը/:Վանաձորում դեռ մինչերկրաշարժյան տարիներից ֆրանսիական թեքումով դպրոց էր համարվում Հովհ.Թումանյանի անվան թիվ 3-ը/որպես օտար լեզու՝ եւ անգլերեն էր ուսուցանվում, եւ ֆրանսերեն, բայց հետագայում մնաց միայն ֆրանսերենը/:

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ